Βασιλίσκος

Βασιλίσκος (αστέρας)

Ο Βασιλίσκος, γνωστός διεθνώς με τη λατινική ονομασία Regulus, είναι ο φωτεινότερος αστέρας (δηλαδή με το μικρότερο φαινόμενο μέγεθος) στον αστερισμό Λέοντα, ο άλφα (α) Λέοντος, και ένας από τους φωτεινότερους στο βόρειο ημισφαίριο του ουρανού.

---

Ονομασίες και ιστορία

Το όνομα Βασιλίσκος σημαίνει «μικρός βασιλιάς» και προέκυψε από την πίστη ότι ο συγκεκριμένος αστέρας κυβερνούσε τις ουράνιες υποθέσεις, μία πίστη που μάλλον προέρχεται από την Περσία — ένας από τους 4 «βασιλικούς αστέρες» και «φρουρούς των ουρανών» των Περσών περί το 3000 π.Χ. — ή τη Βαβυλωνία, όπου ήδη πριν το 1000 π.Χ. όριζε ως Sharru (= ο Βασιλέας) τον δέκατο πέμπτο ζωδιακό τους αστερισμό. Στην Ινδία ο Βασιλίσκος ήταν γνωστός ως Magha (= ο Ισχυρός), στη Σογδιανή ως Magh (= ο Μέγας), στην Περσία ως Miyan (= το Κέντρο) και μεταξύ των Τουρανικών φύλων ως Masu (ο ήρωας). Στην Ακκαδία ταυτιζόταν με τον πέμπτο προκατακλυσμιαίο Βασιλέα της Ουράνιας Σφαίρας, τον Amil-gal-ur (εξελληνισμένα: Αμεγάλαρος). Μία πινακίδα της Νινευή γράφει: «Αν το άστρο του μεγάλου λιονταριού είναι θαμπό, τότε η καρδιά του λαού δεν θα χαρεί». Στην αρχαία Ελλάδα απαντάται και το όνομα ως επίθετο: «βασιλισκός αστήρ», όρο που επίσης μετέγραψαν οι Ρωμαίοι ως Basilica Stella για να ακολουθήσουν τα Regia (Πλίνιος), Rex (στην Αναγέννηση) και Basiliscus (Τύχων). Επίσης, μία άλλη ελληνική ονομασία, η «Καρδία Λέοντος», αντιστοιχεί στη Ρωμαϊκή Cor Leonis και στις αραβικές ονομασίες για τον αστέρα Kalbelasit, Kalbeleced, Kalbeleceid, Kalbol asadi, Calb-elez-id, Calbelesit, Calbalezet, Kale-Alased, όλες διαφορετικές μεταγραφές του Al Qalb al Asad (= η καρδιά του λιονταριού). Στην Αραβία επίσης, μαζί με τους αστέρες γ, ζ και η Λέοντος απάρτιζε τον όγδοο σεληνιακό οίκο, τον Al Jabhah (= Το Μέτωπο). Στην Κίνα ο Βασιλίσκος ήταν ο Μέγας ή 14ος Αστέρας του Heen Yuen ή Xuanyuan, ενός αστερισμού που έφερε το όνομα του Κίτρινου Αυτοκράτορα, ενώ ο ίδιος ο αστέρας έφερε και το όνομα Niau, το Πουλί.

Εύλογα δανειζόμενος τον «ηλιακό» χαρακτήρα του αστερισμού του, ο Βασιλίσκος ονομαζόταν στην αρχαία Μεσοποταμία και Gus-ba-ra, η φλόγα ή η κόκκινη φωτιά του ανατολικού Οίκου, ενώ σε όλη τη διάρκεια της κλασικής αρχαιότητας τον συνόδευε η φήμη του αίτιου της καλοκαιρινής ζέστης, όπως και τον Σείριο. Λέγεται ότι ο Βασιλίσκος μαζί με τον Στάχυ απεκάλυψαν στον Ίππαρχο, με τη μεταβολή της εποχής κατά την οποία παρατηρούνταν σε σχέση με πανάρχαιες παρατηρήσεις (περ. 20 αιώνες νωρίτερα), τη μετάπτωση των ισημεριών, δηλαδή την αργή μεταβολή της διευθύνσεως του γήινου άξονα.

---

Αστρονομικά δεδομένα

Ο Βασιλίσκος θεωρείται ο λιγότερο φωτεινός αστέρας πρώτου μεγέθους στον ουρανό, 13,4 φορές λιγότερο φωτεινός από τον Σείριο, και είναι ελαφρώς μεταβλητός αστέρας. Βρίσκεται πολύ κοντά στην εκλειπτική, αν και ο Ήλιος μόλις δεν τον καλύπτει όπως φαίνεται από τη Γη, κάθε χρόνο γύρω στις 23 Αυγούστου. Αλλά και η Σελήνη μπαίνει μπροστά από τον Βασιλίσκο τακτικά (επιπρόσθηση).

Ο Βασιλίσκος είναι τριπλός αστέρας, με αμυδρούς συνοδούς που σχηματίζουν διπλό σύστημα (B και C). Η απόσταση μεταξύ του B και του C είναι 15 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα και περιφέρονται περί το κοινό τους κέντρο μάζας μία φορά κάθε 2.000 γήινα έτη. Η απόσταση μεταξύ του συστήματος αυτού και του κυρίως Βασιλίσκου (Regulus A) ανέρχεται σε 630 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα ή 4.200 AU ή 3 λεπτά του τόξου όπως φαίνονται από τη Γη, και το σύστημα BC περιφέρεται περί τον A μία φορά κάθε 130.000 και πλέον γήινα έτη.

Ο Βασιλίσκος έχει μάζα 3,5 ως 4 φορές μεγαλύτερη της ηλιακής, αλλά είναι και πολύ νεότερος από τον Ήλιο: έχει ηλικία μικρότερη από 400 εκατομμύρια χρόνια και πιθανότατα μόλις 50 εκατομμύρια. Περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του μία φορά κάθε 15,9 ώρες, μία ταχύτατη για αστέρα περιστροφή, που του δίνει ένα πολύ πεπλατυσμένο σχήμα: υπολογίζεται ότι αν περιστρεφόταν μόλις 16% ταχύτερα, η φυγόκεντρη δύναμη στον ισημερινό του θα υπερέβαινε τη βαρυτική και το υλικό του θα εκτοξευόταν στον διαστρικό χώρο. Το πεπλατυσμένο σχήμα προκαλεί, εξαιτίας των νόμων της Φυσικής, ένα αστροφυσικό φαινόμενο που ονομάζεται βαρυτική αμαύρωση και έχει ως αποτέλεσμα οι πολικές περιοχές του να έχουν επιφανειακή θερμοκρασία αρκετά μεγαλύτερη από τις περιοχές του ισημερινού του (15.400 έναντι 10.300 βαθμούς K), και άρα να είναι 5 φορές λαμπρότερες. Η ολική πραγματική λαμπρότητα του Βασιλίσκου είναι 350 φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Ήλιου μας (απόλυτο μέγεθος M = -0,52).

Ο Βασιλίσκος έχει ιδία κίνηση 0,249 arcsec/έτος και απομακρύνεται από το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 5,9 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο (21.000 χιλιόμετρα την ώρα).